Spotkania autorskie ze znanymi i popularnymi pisarzami oraz publicystami, panele dyskusyjne, warsztaty twórcze dla dzieci i młodzieży. W ostatni weekend września odbyła się druga edycja festiwalu literatury non-fiction „OKOlice Literatury” zorganizowanego przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Szczecinie. Tym razem tematem przewodnim były granice i pogranicza.
Festiwal odbył się w trzech filiach naszej biblioteki, a wszystkie wydarzenia zostały ujęte w trzy bloki tematyczne. Większość można było oglądać podczas transmisji on-line. Dodatkowo trzy spotkania były tłumaczone na język migowy.
– Jesteśmy w szczególnym czasie, ale cieszę się, że tylu wspaniałych gości, autorów skorzystało z naszego zaproszenia. „Granice i pogranicza” to ważne tematy dla naszego współczesnego świata. Nie tylko jeżeli chodzi o wymiar terytorialny – stwierdziła podczas otwarcia festiwalu Agata Stankiewicz, zastępczyni dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie.
Pierwszy dzień (25 września) przebiegał pod hasłem „Europa bez granic”. Rozpoczęło go spotkanie z Agnieszką Wójcińską, redaktorką książki „Mur. 12 kawałków o Berlinie”.
– Książka została wydana pięć lat temu, ale ciągle jest aktualna. To 12 opowiadań o Berlinie, ale on jest tylko kanwą. To opowieści różnych autorów. Skąd pomysł na opowieści właśnie o murze? – pytał Tomasz Ślepowroński prowadzący spotkanie.
– Nie pamiętam upadku muru berlińskiego, ale pamiętam wybory w Polsce 4 czerwca 1989 roku. To był wyjątkowy moment, któremu towarzyszyły silne emocje. Temat muru przyszedł nam do głowy – nam, czyli grupie autorów skupionych w Stowarzyszeniu Reporterów Rekolektyw – bo zbliżała się kolejna rocznica jego obalenia. Rzuciliśmy więc hasło: „mur” i niech każdy je zinterpretuje tak, jak je widzi. Większość autorów mieszka w Warszawie, ale informacje o tym projekcie rozesłaliśmy do różnych niemieckich stowarzyszeń dziennikarskich. Chodziło nam o to, żeby nie było tylko polskiego spojrzenia na mur. Zgłosiło się wiele osób. Wybraliśmy czterech autorów. I to ich spojrzenie na mur oraz przemiany po jego upadku – opowiadała Wójcińska.
– Czy mur runął, czy może przesunął się na Wschód? – dopytywał Ślepowroński.
– Przesunął się. Wiemy jak tam funkcjonuje władza i kapitalizm. Mur stoi. Widać to m.in. po osobach, które przyjeżdżają do nas i za każdym razem muszą się starać o wizę. Dla nich jest to pewien rodzaj muru. A ja tymczasem mogę spokojnie np. wsiąść do pociągu i jeździć po Europie – stwierdziła Wójcińska.
Jednym ze współautorów „Muru. 12 kawałków o Berlinie” jest Ziemowit Szczerek, który także był gościem festiwalu. Razem z Jurijem Andruchowyczem, ukraińskim pisarzem (autor m.in. „Moscoviada. Powieść grozy”, „Ostatnie terytorium”) był uczestnikiem panelu dyskusyjnego poświęconego Europie Środkowej. Poprowadziła go dziennikarka radiowa Agata Rokicka. Uczestnicy panelu dyskutowali o historii Europy Środkowej, o jej definicji, tożsamości ludzi mieszkających na tych terenach.
W tym samym czasie młodzi uczestnicy festiwalu spotkali się w filii nr 38 na warsztatach prowadzonych przez Bogusia Janiszewskiego i Maxa Skorwidera. Tematem spotkania były: „Niewidzialne mury, czyli jak słowa potrafią dzielić i ranić”.
Drugi dzień festiwalu (26 września) został zatytułowany „Polska. Ludzie i terytorium”. Wydarzenia rozpoczęły się w fili nr 4, gdzie zorganizowany został blok dla młodszych uczestników. Tego dnia dzieci mogły spotkać się interaktywnie z Katarzyną Ryrych oraz uczestniczyć w warsztatach literackich z Danielem Odiją.
Wydarzenia w ProMediach rozpoczęły się spotkaniem z Karoliną Kuszyk, germanistką i autorką książki „Poniemieckie”.
– To historia takiego mojego oczarowania poniemieckimi artefaktami. Poniemieckie przedmioty były w moim otoczeniu w mojej rodzinnej Legnicy. Dziadkowie mieszkali w poniemieckiej kamienicy. Ale w moim domu i szkole nie rozmawialiśmy o niemieckiej przeszłości mojego miasta. Jak przeniosłam się do Berlina poczułam się domowo. W takim poniemieckim otoczeniu czuję się lepiej. Znam je. Równie dobrze czuję się np. w Szczecinie – mówiła Kuszyk.
– A czym jest tożsamość poniemiecka? – pytał Krzysztof Lichtblau prowadzący spotkanie.
– To jedyny wspólny mianownik różnych miejsc na tzw. „Ziemiach Odzyskanych”, choć tego określenia na te tereny już nie używamy. Poniemieckie – to słowo miało zawsze dla mnie dużo czaru. Kojarzyło się z pięknymi przedmiotami. Po wojnie było jednak określeniem technicznym. Trzeba było jakoś nazwać ten majątek, jaki wszedł w posiadanie państwa polskiego. Ale od tego czasu konotacje się zmieniły. Zapoznałam się ze wspomnieniami osadników i pionierów, którzy osiedlali się na tych terenach. I oni określenia „poniemieckie” używali w różnych kontekstach. We wspomnieniach utrwalonych w latach 50. ubiegłego wieku rozumiane było jako poniemieckie barachło. W pamiętnikach pisanych w latach 60. to słowo już znikało, ale wróciło we wspomnieniach tworzonych dekadę później. Tylko w kontekstach neutralnych. Na przestrzeni lat pojawiła się zmiana. Od czegoś co było złe, wrogie, wstrętne, obrzydliwe, przez tajemnicze, intrygujące po nasze, oswojone, ładne. Od dłuższego czasu panuje moda na poniemieckie. Widać to po targach staroci. Takie rzeczy są poszukiwane, potrzebne – zaznaczyła Kuszyk.
– A co ze zjawiskiem szabru?
– Mimo wszystko jest nam nieswojo, że szabrowaliśmy. Przede wszystkim żywych. Było wiele poziomów szabru. Wielu musiało to robić, żeby przeżyć, egzystować, ale jakiś niesmak nam pozostał. Jest kłopot z mówieniem o tym. Remonty niemieckich domów zaczęły się dosyć późno. Ten moment kiedy zaczyna się o ten majątek dbać, to moment uspokojenia. W szabrze uczestniczyło także państwo polskie przez np. wywożenie cegieł z poniemieckich budynków na odbudowę Warszawy. To był tylko szyld, który miał usprawiedliwić ich wyburzanie. Za sprawą szabru poniemieckie także rozlało się po całej Polsce. Przecież te przedmioty trafiały do różnych części kraju – opowiadała Kuszyk.
Bohaterem drugiego spotkania tego dnia był Cezary Łazarewicz – pisarz, reportażysta, autor książek, były dziennikarz „Gazety Wyborczej” i „Polityki”, laureat nagrody literackiej Nike. Było to jedno ze spotkań tłumaczonych na język migowy. Tematem rozmowy były dwie książki – antologie reportaży poświęconych Pomorzu Zachodniemu.
– To taki mój wkład w tę naszą ojczyznę. Bo Pomorze Zachodnie jest dla mnie ojczyzną, jestem lokalnym patriotą. Na wschodzie sięga po Słupsk, na południu to może Chojnice, Szczecinek, Myślibórz i kończy się na granicy z Niemcami. Znałem te miasta, miasteczka, tam zostawiłem serce. Dla Warszawy Polska kończy się koło Poznania, bo dalej trudno dojechać. A Pomorze Zachodnie jest miejscem, z którego pochodzę (Darłowo) i do którego zawsze wracam. My pewnie się różnimy od ludzi ze wschodnich regionów. Ludzie stąd są bardzo racjonalni, nie wierzą w bajki, są bardzo otwarci, ich trudniej nastraszyć „żelaznym wilkiem” – wyznał Łazarewicz.
Tego samego dnia odbyły się jeszcze dwa panele dyskusyjne. W pierwszym – „Pogranicza” wzięły udział Anna Romaniuk i Beata Szady, które opowiedziały o swoich książkach. W panelu zamykającym drugi dzień spotkań, wysłuchaliśmy Aleksandrę Zbroję, Agnieszkę Pajączkowską i Martę Szarejko. Przedmiotem ich dyskusji było pogranicze między miastem a wsią. Tę rozmowę poprowadziła Anna Godzińska.
Dzień trzeci przebiegł pod hasłem „Świat. Pogranicze w ogniu”. Rozpoczął się spacerem z Tomaszem Wieczorkiem. Mimo niesprzyjającej aury frekwencja dopisała. W ProMediach odbyło się spotkanie online ze znanym dziennikarzem i publicystą „Gazety Wyborczej” – Pawłem Smoleńskim. Głównym wątkiem rozmowy, którą poprowadziła Joanna Szczepanik, był konflikt arabsko-izraelskim. Spotkania autorskie zakończył panel dyskusyjny „Konflikty na ziemi bez granic”, w którym wzięli udział Wojciech Górecki i Andrzej Muszyński.
Festiwal zakończyło przedstawienie teatru stolikowego pt. „Kim pani jest?” w wykonaniu aktorek Teatru Współczesnego – Ewy Sobczak i Ewy Sobiech, dotyczący poszukiwania własnej tożsamości i odpowiedzi na pytania z przeszłości.
W ciągu drugiej edycji festiwalu OKOlice Literatury jego uczestnicy mogli poznać różne oblicza i znaczenia granic oraz pogranicza, procesów jakie zachodzą na tych obszarach, przenikania się i współistnienia kultur, narodów, religii i tradycji.
Serdecznie dziękujemy wolontariuszom za pomoc w obsłudze wydarzeń.
Partnerem festiwalu było Wydawnictwo Czarne. Patronami medialnymi portale: wSzczecinie.pl oraz SzczecinCzyta.pl.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 Ustawy z dn. 19 listopada 2029 r. o grach hazardowych.
